Jeżeli wierzyć statystykom, na nietolerancję laktozy cierpi blisko 70% dorosłych osób na całym świecie. W Polsce problem ten może dotyczyć nawet 37% osób. We Francji oraz w Hiszpanii blisko 50% dorosłych ludzi uskarża się na związane z tym dolegliwości, natomiast w Azji i Afryce nietolerancja cukru mlecznego jest niezwykle powszechna i dotyczy powyżej 70% populacji.

Laktoza – co to jest?

Laktoza to cukier zawarty w mleku samic większości gatunków ssaków. W ludzkim mleku zawartość laktozy waha się między 5,5% a 7,5%. Mleko krowie, kozie i owcze zawiera około 4,5% tego disacharydu, który nie tylko jest wartościowym składnikiem pożywienia i surowcem energetycznym dla noworodków i niemowląt ssaków, ale wpływa także na gospodarkę hormonalną rozwijającego się organizmu.

Enzym laktaza

Cukier mleczny (laktoza) rozkładany jest do monosacharydów - glukozy i galaktozy przez produkowany w błonie śluzowej jelit niemowląt wyspecjalizowany enzym trawienny - laktazę. Dopiero powstałe w wyniku jego działania cukry proste mogą być przyswojone przez organizm. Laktaza najwyższą aktywność przejawia w okresie niemowlęcym oraz w czasie karmienia piersią. W późniejszym okresie, gdy matczyne mleko zastępowane jest innym pożywieniem, produkcja tego enzymu sukcesywnie się zmniejsza.

Nietolerancja laktozy – na czym polega?

Nietolerancja laktozy może wynikać z braku (alaktazji) lub niedoboru (hipolaktazji) laktazy - enzymu odpowiedzialnego za przekształcenie cukru mlecznego do łatwiej przyswajalnych cukrów prostych - glukozy i galaktozy.

Niestrawiona laktoza, która pozostaje zbyt długo w jelicie grubym zaczyna z czasem fermentować z udziałem bakterii jelitowych. Wytworzone w trakcie procesów fermentacyjnych kwasy i gazy drażnią błonę śluzową jelit i są powodem wielu dolegliwości całego układu pokarmowego.

Nietolerancja laktozy – przyczyny

Nietolerancja laktozy najczęściej wynika z pierwotnego, czyli dziedzicznego niedoboru laktazy (hipolaktazja dorosłych). Laktacja tego typu występuje zazwyczaj u osób dorosłych, rzadko kiedy obserwuje się ją u dzieci i niemowląt. Najczęściej pojawia się ona dopiero w wieku dojrzewania. U chorego obserwuje się zaledwie 5% aktywności tego enzymu w porównaniu do zdrowej osoby. Hipolaktazja tego typu spowodowana jest polimorfizmem genu laktazy (LCT). Jest to gen recesywny.

Wrodzony niedobór laktazy

W przypadku wrodzonego niedoboru laktazy (alaktazji), objawy nietolerancji cukru mlecznego pojawiają się u noworodków już w reakcji na pierwszy kontakt z mlekiem matki.

Wtórny niedobór laktazy

Czasami może również wystąpić wtórny (nabyty) niedobór laktazy, który tak samo prowadzi do nietolerancji laktozy. Taka wtórna (przejściowa lub utrwalona) obniżona aktywność lub niedobór tego enzymu może pojawić się po przebyciu choroby lub wynikać z różnych uszkodzeń nabłonka i kosmków jelitowych. Do nietolerancji laktozy może doprowadzić między innymi choroba Leśniowskiego-Crohna, martwicze zapalenie jelita, zespół krótkiego jelita, choroba Duhringa, choroba Whipple'a czy mukowiscydoza. Nietolerancja laktozy pojawia się także po różnego rodzaju infekcjach żołądkowo-jelitowych. Może wystąpić na przykład po ostrej lub przewlekłej biegunce wywołanej przez bakterie Escherichia Coli lub Salmonella, przez rotawirusy i adenowirusy lub przez pasożyty układu pokarmowego, w tym przez lamblie i tasiemce.

Do nietolerancji laktozy  może prowadzić też celiakia, mukowiscydoza oraz różnego rodzaju alergie pokarmowe, jak choćby uczulenie na białko mleka krowiego lub białko zawarte w ziarnach soi.

Uszkodzenia nabłonka i kosmków jelitowych mogą pojawić się też po niektórych lekach, szczególnie antybiotykach, niesterydowych lekach przeciwzapalnych, chemioterapeutykach oraz po stosowaniu kwasu acetylosalicylowego. Może również wystąpić po alkoholu oraz być wynikiem promieniowania jonizującego. Pojawia się również w przypadku niedożywienia.

Nietolerancja laktozy u niemowląt

U wcześniaków urodzonych przed 34. tygodniem może wystąpić tzw. rozwojowy niedobór laktazy, czyli tymczasowa nietolerancja cukru mlecznego. Organizmy takich dzieci nie są jeszcze w stanie samodzielnie wytwarzać laktazy. Problem ustępuje, gdy w jelitach rozpoczyna się produkcja tego enzymu. Do nietolerancji laktozy może doprowadzić także długotrwała dieta bezmleczna, która z czasem prowadzi do zmniejszenia wydzielania się laktazy.

Nietolerancja laktozy – objawy

Objawy tej nietolerancji pokarmowej są niespecyficzne, czyli przypominają objawy wielu innych chorób układu pokarmowego. W przypadku nietolerancji laktozy mogą pojawiać się biegunki i wzdęcia, bóle brzucha, kolki oraz nudności i wymioty. Nasilenie wszystkich objawów w dużym stopniu zależy od ilości spożytego cukru mlecznego oraz od stopnia niedoboru enzymu, który ten cukier rozkłada. Dużo zależy także od postaci, w jakiej był spożywany pokarm, zawierający laktozę. Czasem objawy pojawiają się nawet po kilkunastu godzinach od spożycia pożywienia zawierającego ten cukier, przez co chorzy bardzo często nie są w stanie powiązać swoich dolegliwości ze spożyciem przetworów mlecznych lub mleka.

Nietolerancja laktozy a dieta

Przy nietolerancji laktozy stosuje się głównie leczenie objawowe, czyli po prostu dietę eliminacyjną. Dietę tego typu stosuje się zarówno u noworodków i niemowląt, jak i u dzieci oraz u osób dorosłych, które nie są w stanie rozkładać samodzielnie laktozy. W zależności od stopnia nasilenia objawów , wieku chorego oraz postaci nietolerancji laktozy, można zalecać częściowe ograniczenie spożywania mleka i produktów mlecznych lub całkowitą dietę bezlaktozową.

​Dieta przy nietolerancji laktozy – zasady

Osoby z pierwotnym oraz wtórnym (czyli nabytym) niedoborem laktazy nie zawsze zmuszone są całkowite rezygnować z mleka i jego przetworów. Czasami wystarczy poznać swój dopuszczalny limit i spożywać tego rodzaju pokarmy w określonych indywidualnie ilościach. Jeżeli objawy nietolerancji na laktozę są szczególnie dokuczliwe i nasilone, wtedy trzeba niestety całkowicie wyeliminować z diety produkty zawierające laktozę. Chorzy z wrodzonym niedoborem laktazy zmuszeni są całe życie być na diecie bezlaktozowej. Nie tolerują oni nawet najmniejszych ilości cukru mlecznego w pożywieniu, a nieprzestrzeganie diety może okazać się dla nich szczególnie niebezpieczne, a nawet zagrażać życiu chorego.